Cây roi từ lâu đã gắn bó với đời sống miệt vườn Nam Bộ – một thứ trái cây dân dã, thanh mát, mọng nước, được người dân ưa chuộng vì vị ngọt thanh dễ chịu. Trồng roi không khó, nhưng để cây phát triển khỏe, cho trái đều, đẹp mã, ít sâu bệnh thì lại cần rất nhiều sự tinh tế trong từng công đoạn, từ chọn giống đến tạo hình, chăm sóc và phòng trừ bệnh.
Chọn giống là chọn tương lai vụ mùa
Cây roi có nhiều giống khác nhau, trong đó phổ biến nhất là roi đỏ, roi trắng, roi An Phước, roi Thái và roi tím. Mỗi giống mang một ưu điểm riêng: roi đỏ quả bóng, ngọt; roi trắng mọng nước; roi An Phước cho trái to, ít hạt và năng suất cao. Trong những năm gần đây, nhiều nhà vườn chuyển sang trồng giống roi Thái nhờ khả năng cho trái quanh năm và thị trường ưa chuộng.
Điều quan trọng khi chọn giống là phải lựa chọn từ cây mẹ khỏe, không sâu bệnh, có khả năng thích nghi tốt với điều kiện khí hậu địa phương. Nên sử dụng cây nhân giống bằng phương pháp chiết hoặc ghép để rút ngắn thời gian ra trái và đảm bảo chất lượng đồng đều cho cả vườn.
Chọn đất, xử lý đất – nơi đặt nền móng sinh trưởng
Cây roi sinh trưởng tốt ở nơi có khí hậu nhiệt đới ẩm, nhiều ánh nắng, lượng mưa ổn định và gió không quá mạnh. Đất trồng lý tưởng cho cây roi là đất phù sa, đất thịt pha cát, hoặc đất có tầng canh tác dày, giữ nước vừa phải và thoát nước tốt. Nếu trồng trên vùng đất thấp, cần chủ động lên mô hoặc đắp liếp để rễ cây không bị ngập úng vào mùa mưa.
Trước khi trồng, cần cày xới đất kỹ, loại bỏ cỏ dại và tàn dư thực vật. Hố trồng nên đào với kích thước khoảng 60 x 60 x 60 cm, sau đó trộn đất với phân chuồng hoai mục, một ít vôi bột và phân lân để khử mầm bệnh, tăng độ mùn và thúc đẩy rễ cây phát triển. Sau khi xử lý đất ít nhất 10 ngày, có thể tiến hành trồng.
Trồng đúng cách – giữ cho cây “ăn đất” tốt
Cây roi có thể trồng bằng cây chiết, cây ghép hoặc cây gieo hạt, tuy nhiên với mục đích kinh doanh hoặc cải thiện chất lượng trái, nên ưu tiên cây chiết hoặc ghép. Sau khi đặt cây giống vào hố đã chuẩn bị, cần lấp đất vừa đủ ngang mặt bầu, không lấp sâu quá cổ rễ sẽ gây ngạt rễ. Ép nhẹ xung quanh gốc, không nén quá chặt để rễ có khoảng thở tự nhiên.
Ngay sau khi trồng, cần tưới nước giữ ẩm liên tục trong 7 – 10 ngày đầu. Nếu trồng vào mùa nắng, nên dùng rơm rạ hoặc lá khô che gốc để giữ độ ẩm và hạn chế cỏ dại.
Chăm sóc – dưỡng cây như dưỡng người
Roi là cây chịu hạn tốt, nhưng vẫn cần lượng nước ổn định trong giai đoạn cây con, ra hoa và nuôi quả. Trong mùa khô, việc tưới cần được duy trì 2 – 3 lần mỗi tuần, trong khi mùa mưa cần kiểm soát thoát nước, không để rễ bị úng – nguyên nhân hàng đầu gây thối gốc, rụng trái non.
Bón phân đúng lúc và đủ chất là điều kiện then chốt để cây phát triển khỏe, ra hoa đồng loạt và đậu trái nhiều. Trong năm đầu tiên, nên sử dụng phân hữu cơ kết hợp với phân NPK theo tỉ lệ cân đối, chia làm nhiều đợt nhỏ để cây hấp thụ tốt. Khi cây bước vào thời kỳ kinh doanh (sau 2 – 3 năm trồng), cần tăng lượng kali trước và sau khi ra hoa để giúp trái chắc, ngọt và có màu sắc đẹp.
Ngoài ra, cây roi cần được tạo tán, tỉa cành thường xuyên. Việc này không chỉ giúp tán cây thông thoáng, hạn chế sâu bệnh, mà còn góp phần phân bố dinh dưỡng hợp lý, tránh tình trạng cành chen chúc nhau gây nứt thân, gãy nhánh khi mang nhiều trái. Sau mỗi vụ thu hoạch, cần tỉa bỏ cành già, sâu bệnh, tạo điều kiện cho lộc non phát triển trở lại.
Phòng bệnh như phòng người khách không mời
Mặc dù ít sâu bệnh hơn một số loại cây ăn quả khác, roi vẫn có thể gặp phải các vấn đề như sâu đục trái, ruồi vàng, rầy mềm, nấm hồng và thán thư. Trong điều kiện thời tiết ẩm, nhất là khi trời mưa kéo dài, nấm bệnh dễ phát sinh, gây khô lá, thối cành và làm rụng hoa sớm.
Cách phòng bệnh hiệu quả nhất vẫn là chăm sóc tổng thể đúng kỹ thuật: tỉa tán thông thoáng, vệ sinh vườn thường xuyên, không để tàn dư quả rụng trên mặt đất, sử dụng chế phẩm sinh học như tỏi – ớt – gừng hoặc neem oil định kỳ. Khi phát hiện bệnh lây lan mạnh, có thể sử dụng thuốc BVTV theo đúng chỉ dẫn kỹ thuật và đảm bảo thời gian cách ly trước khi thu hoạch.
Việc bao trái bằng túi giấy hoặc nilon mỏng cũng là biện pháp phổ biến giúp chống ruồi vàng, tăng độ bóng cho quả và giảm tác động của nắng, gió, mưa. Đặc biệt, các giống roi trái to, vỏ mỏng thường cần bọc sớm khi trái còn nhỏ bằng ngón tay cái để đảm bảo mẫu mã đẹp.
Thu hoạch – khi trái chín là lúc không được chậm chân
Cây roi thường bắt đầu cho trái từ năm thứ hai hoặc thứ ba sau khi trồng. Thời điểm thu hoạch phụ thuộc vào giống và thời vụ ra hoa, thường kéo dài từ tháng 3 đến tháng 6 và có thể rải vụ nếu chăm sóc tốt.
Khi trái đạt kích thước tối đa, vỏ căng bóng, màu chuyển từ xanh sang hồng nhạt hoặc đỏ đậm (tùy giống), lúc đó chính là thời điểm thích hợp để thu hái. Quả roi rất dễ bị dập, nên cần hái nhẹ tay, xếp vào giỏ có lót mềm, không chất chồng cao. Trái sau khi hái nên được bảo quản trong môi trường mát, khô thoáng hoặc tiêu thụ trong vòng 1 – 2 ngày để đảm bảo độ tươi ngon.
Lời kết:
Việc trồng roi không đòi hỏi kỹ thuật quá phức tạp, nhưng yêu cầu người trồng phải kiên trì, tinh tế và nắm vững chu kỳ sinh trưởng của cây. Từ việc chọn giống, chăm bón cho đến thu hoạch – nếu mọi giai đoạn đều được chăm chút bằng cả sự tỉ mỉ, thì chẳng những cây sẽ đơm hoa kết trái đúng mùa, mà còn trở thành nguồn thu bền vững, góp phần cải thiện kinh tế gia đình và gắn kết với giá trị nông nghiệp truyền thống.